ΘΕΩΡΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ[1] (Αφορά όχι μόνο το μάθημα των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας αλλά και των Αρχαίων Ελληνικών από μετάφραση)
ΑΦΗΓΗΤΗΣ (είναι το πρόσωπο το οποίο εξιστορεί τα γεγονότα και δεν ταυτίζεται πάντα με το συγγραφέα του έργου)
Ο αφηγητής μπορεί να είναι:
Ø Δραματοποιημένος ή ομοδιηγητικός αφηγητής: είναι ο αφηγητής ο οποίος συμμετέχει στην ιστορία που αφηγείται, εμφανίζεται δηλαδή ως πρόσωπο/χαρακτήρας στην ιστορία αυτή. Mπορούμε να πούμε ότι έχουμε αφήγηση με εσωτερική εστίαση, δηλαδή παρακολουθούμε την ιστορία μέσα από την οπτική γωνία ενός προσώπου που μας την αφηγείται σε α΄ πρόσωπο (πρωτοπρόσωπη αφήγηση).
Ø Μη δραματοποιημένος ή ετεροδιηγητικός αφηγητής: είναι ο αφηγητής ο οποίος δε συμμετέχει στην ιστορία που αφηγείται, δεν παίρνει μέρος στην αναπαράσταση των γεγονότων και εμφανίζεται ως απλή φωνή. Έχουμε αφήγηση χωρίς εστίαση ή με μηδενική εστίαση, δηλαδή ο αφηγητής γνωρίζει τα πάντα, είναι παντογνώστης αφηγητής και αφηγείται σε γ΄ πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση).
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ - ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
Οι πιο συνήθεις αφηγηματικοί τρόποι είναι:
Ø Αφήγηση: μπορεί να είναι είτε σε α΄ πρόσωπο (αλλιώς λέγεται άμεση αφήγηση ή μίμηση) είτε σε γ΄ πρόσωπο (διήγηση ή έμμεση αφήγηση).
Ø Περιγραφή: είναι η απεικόνιση-αναπαράσταση χώρων, προσώπων, αντικειμένων κ.τ.λ.
Ø Διάλογος- μονόλογος
Ø Μεικτός τρόπος: είναι συνδυασμός από τα παραπάνω.
Άλλες αφηγηματικές τεχνικές:
Ø Εγκιβωτισμός: πρόκειται για την ενσωμάτωση μίας αφήγησης μέσα σε μία άλλη. Στην πιο απλή της μορφή, ο εγκιβωτισμός αφορά τη διακοπή μίας ιστορίας με την παρεμβολή μίας άλλης, δεύτερης ιστορίας, η οποία αφού ολοκληρωθεί, συνεχίζεται η αρχική. Π.χ. η εξιστόρηση των περιπετειών του Οδυσσέα από τον ίδιο διακόπτει την αφήγηση του Ομήρου και ονομάζεται εγκιβωτισμένη αφήγηση.
Ø In media res: Σημαίνει "στο μέσο των πραγμάτων, στο μέσο της υπόθεσης, στο μέσο της πλοκής". Η αφήγηση αρχίζει από το "κέντρο" του μύθου, δηλαδή από το γεγονός που αποτελεί την "καρδιά" της πλοκής, από το πιο ουσιαστικό και το πιο καίριο περιστατικό
Ø Επιβράδυνση: η καθυστέρηση στην εξέλιξη της πλοκής. Μπορεί να έχει τη μορφή είτε της αναβολής μιας προγραμματισμένης δράσης, είτε της παρεμβολής ενός επεισοδίου, είτε της αναφοράς σε πρόσωπα και καταστάσεις. Το αντίθετο είναι η επιτάχυνση.
Ø Επική ειρωνεία: όταν ο ακροατής/αναγνώστης του έπους γνωρίζει κάτι που οι ήρωες/τα πρόσωπα του έπους το αγνοούν.
Ø Σχόλιο: η έκθεση της προσωπικής άποψης του συγγραφέα.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ
Ø Γραμμική ή χρονολογική ή ευθύγραμμη αφήγηση: όταν τα γεγονότα που εξιστορούνται παρουσιάζονται με τη σειρά που γίνονται, δηλαδή στη χρονική τους τάξη και αλληλουχία (από το 1 στο 2, από το 2 στο 3 κ.λ.π.). Όταν παραβιάζεται η χρονική σειρά μιλάμε για αναχρονισμό, δηλαδή:
Ø Ανάδρομη αφήγηση ή αναδρομή ή ανάληψη: δεν ακολουθείται η ευθύγραμμη αφήγηση αλλά κάποια στιγμή ο αφηγητής ανατρέχει στο παρελθόν και παρεμβάλλει στην εξιστόρησή του παλαιότερα γεγονότα. Μετά την αναφορά σε προγενέστερες χρονικές στιγμές, η αφήγηση επανέρχεται πάλι στην κανονική της ροή. Βλ. την εξιστόρηση του Οδυσσέα στον Αλκίνοο.
Ø Πρόδρομη αφήγηση ή προβολή ή πρόληψη: (είναι το αντίθετο της αναδρομής) ο αφηγητής εκ των προτέρων αναφέρεται σε γεγονότα που θα συμβούν στο μέλλον.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ-ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ
Τα πιο συνήθη εκφραστικά μέσα που συναντάμε στα κείμενα είναι τα εξής:
Ø Μεταφορά: η μεταφορά της ιδιότητας ενός προσώπου, πράγματος ή έννοιας σε άλλο πρόσωπο κτλ. Π.χ. είχε καρδιά πέτρινη.
Ø Παρομοίωση: την αναγνωρίζουμε συνήθως από το σαν. Π.χ. πεινούσε σαν λύκος.
Ø Προσωποποίηση: η απόδοση ανθρώπινων ιδιοτήτων σε ζώα, φυτά, άψυχα και αφηρημένες έννοιες. Π.χ. Κλαίνε τα δέντρα.
Ø Εικόνα: μία αναπαράσταση την οποία δίνει ο αφηγητής με λόγια και ο αναγνώστης μπορεί να τη φανταστεί και να τη δει μπροστά του. Οι οπτικές εικόνες είναι αυτές που περνούν μπροστά από τα μάτια μας, π.χ. η περιγραφή ενός προσώπου, οι οσφρητικές, αυτές που ερεθίζουν την όσφρησή μας, π.χ. μοσχοβολούσε μία υπέροχη ευωδιά, ενώ οι ακουστικές, αυτές που ερεθίζουν την ακοή μας, π.χ. τα πουλιά κελαηδούσαν.
Ø Αντίθεση: η παράθεση αντίθετων λέξεων ή εννοιών. Π.χ. από μακριά τη χαιρετά και από κοντά της λέγει.
Ø Παρήχηση: η επανάληψη του ίδιου φθόγγου ή φθόγγων ή συλλαβής μέσα σε ένα στίχο. Π.χ. η παρήχηση του «λ» και του «ρ» στο στίχο λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.
Ø Κύκλος: όταν τελειώνει μία φράση ή το τμήμα ενός έργου όπως (ακριβώς ή περίπου) αρχίζει. Π.χ. μοναχή το δρόμο επήρες, εξανάλθες μοναχή.
Ø Συνεκδοχή: όταν χρησιμοποιείται το όλο για το μέρος ή το αντίθετο. Π.χ. το τιμόνι θέλει ψυχραιμία ( αντί το αυτοκίνητο).
Ø Ασύνδετο σχήμα: όταν δύο ή περισσότεροι όροι ή φράσεις μίας πρότασης ή προτάσεις δε συνδέονται με συνδέσμους αλλά χωρίζονται με κόμματα. Π.χ. Τρέχουν άνδρες, γυναίκες, παιδιά, γέροι.
Ø Πολυσύνδετο σχήμα: όταν οι λέξεις ενώνονται με το και. Π.χ. άνδρες και γυναίκες και παιδιά τρέχουν.
Ø Αλληγορία: όταν μία φράση έχει διαφορετικό νόημα από αυτό που δίνει η κυριολεκτική σημασία των λέξεων.
Ø Υπερβολή: η παρουσίαση εννοιών, πραγμάτων ή καταστάσεων σε μεγέθη πολύ μεγαλύτερα ή μικρότερα από την πραγματικότητα. Π.χ. στο έμπα χίλιους έκοψε στο έβγα δυο χιλιάδες (ο Διγενής).
Ø Ειρωνεία: όταν το πραγματικό νόημα είναι διαφορετικό ή και αντίθετο από αυτό που αρχικά φανερώνουν οι λέξεις. Π. χ. Καλός είσαι κι εσύ!
[1] Οι σημειώσεις βασίζονται στο βιβλίο Λεξικό Λογοτεχνικών όρων, του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, ΥΠΕΠΘ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου